Sławikowski Antoni (1796–1870), lekarz okulista, profesor Instututu Medyczno-Chirurgicznego we Lwowie i UJ. Ur. 29 I we Lwowie, był synem Józefa i Elizabeth z Wetzów.

Po ukończeniu szkół we Lwowie S. studiował medycynę na uniw. w Wiedniu i uzyskał dyplom magistra okulistyki 24 VIII 1819, następnie 30 VIII t.r. dyplom doktora medycyny na podstawie rozprawy De vermibus in corpore humano obviis (Viennae 1819), opublikowanej także po niemiecku pt. Abhandlung über die Würmer im Menschen (Wien 1819). Specjalizował się u prof. okulistyki G. Beera i został jego asystentem jeszcze podczas studiów. Po ich ukończeniu otrzymał propozycję objęcia katedry na Uniw. Wil., do czego jednak nie doszło. S. w r. 1821 powrócił do Lwowa, gdzie został asystentem kliniki chorób wewnętrznych i jako profesor nadzwycz. wykładał okulistykę w Inst. Medyczno-Chirurgicznym (do r. 1851). Równocześnie w l. 1821–6 był bezpłatnym lekarzem Szpitala Sióstr Miłosierdzia i sekundariuszem Szpitala Bożego Ciała w l. 1824–9. Potem, w l. 1840–51, pracował na stanowisku okulisty krajowego Galicji i równocześnie prymariusza oddziału chorób ocznych w Szpitalu Powszechnym we Lwowie. Był także współzałożycielem Inst. Głuchoniemych i Ociemniałych we Lwowie, którym bezpłatnie opiekował się w l. 1833–51. Dwukrotnie kierował akcjami zwalczania epidemii: w r. 1831 jako lwowski lekarz obwodowy wspólnie z Józefem Berresem – cholery azjatyckiej, potem w l. czterdziestych egipskiego zapalenia spojówek wśród żołnierzy stacjonujących we Lwowie, co opisał w pracach Die Cholera-Epidemie in Lemberg und im Lemberger Kreise im Jahre 1831 („Medizinische Jahrbücher des k. k. österreichischen Staates” Bd. 13: 1833) i Über die epidemisch-contagiöse Augen-Entzündung in Galizien (tamże Bd. 53: 1845). Współczesny mu poeta Dominik Magnuszewski napisał wiersz na jego cześć „Za przywrócenie wzroku mej matce” opublikowany po latach na łamach „Kłosów” (1871 nr 337).

Dn. 8 V 1851 S., już wtedy profesor zwycz., otrzymał nowo utworzoną katedrę okulistyki na UJ i prowadził ją do śmierci. Już od r. 1852 wprowadził okulistykę jako przedmiot obowiązkowy wchodzący w skład rygorozum składanego przez absolwentów. Początkowo z braku kliniki okulistycznej leczył i operował w szpitalach Św. Łazarza, Św. Ducha i Starozakonnych, a także w salach kliniki lekarskiej i chirurgicznej. W r. 1858 zorganizował przy klinice mały oddział (6 łóżek), następnie w r. 1866 w suterenach kliniki ginekologicznej przy ul. Kopernika 7, odrębną klinikę okulistyczną (10 łóżek), którą wyposażył w niezbędne instrumenty, m. in. wynaleziony wówczas oftalmoskop. Był dziekanem Wydz. Lekarskiego w l. 1867–8, następnie prodziekanem do r. 1870.

W pracy naukowej prócz oftalmologii S. interesował się zagadnieniami z pogranicza okulistyki i chorób zakaźnych oraz wewnętrznych; m. in. w pracy O aëroskopie w ogólności, a szczegółowo o takimże narzędziu przez prof. Jendrassika w Peszcie („Przegl. Lek.” 1862 nr 6) rozważał możliwość powodowania chorób oczu przez zarazki znajdujące się w skażonym powietrzu, czym wyprzedził ówczesne poglądy na rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych. Stwierdziwszy zależność występowania niektórych chorób oczu od częstotliwości kontaktów z bydłem, postulował w pracy Czarna krosta na powiekach Pustula nigra, maligna (polonica) palpebrarum (tamże 1863 nr 52, 1864 nr 1, 2 i odb. Kr. 1864) upowszechnianie wśród ludu wiedzy o zagrożeniach chorobami odzwierzęcymi. Duże zainteresowanie sfer naukowych wzbudziła praca O chrząstaku oka (enchondroma oculi) i różnicy w następstwach zawisłej od tego, czy wpadną na oko lub do oka ciała organiczne lub też nieorganiczne (tamże 1864 nr 45–7), w której wysunął kontrowersyjną tezę o różnych następstwach obecności ciał obcych w gałce ocznej w zależności od ich rodzaju. Był też autorem prac: Badania okulistyczne (W. 1853), gdzie zamieścił m. in. swoje opinie o różnych narzędziach okulistycznych oraz wydanego własnym sumptem Poglądu porównawczego na rozwój początkowy zaćmy (katarakty), ślepoty czarnej (amaurosis) i zieleniaka (glaucoma), (Kr. 1862). Opracował specjalne nożyczki operacyjne umożliwiające obniżanie lub podnoszenie powieki dolnej w czasie zabiegu chirurgicznego (,,Roczn. Tow. Nauk. Krak.” T. 34: 1866). Wykonał ponad 4 tys. operacji zaćmy, w tym u 81-letniego mężczyzny, 85-letniej kobiety, a także operację zaćmy miękkiej wrodzonej u sześciomiesięcznego niemowlęcia, co było wówczas dużym osiągnięciem chirurgicznym. Statystyczne dane i informacje o czynnościach operacyjnych ogłaszał na łamach „Przeglądu Lekarskiego”. Wbrew opiniom kręgów uniwersyteckich o konserwatyzmie naukowym S-ego i nie nadążaniu za postępem wiedzy (Kron. UJ 1864–87), był sprawnym i szeroko znanym operatorem.

S. należał do Tow. Naukowego Krakowskiego (od r. 1851) i wyodrębnionego z niego w r. 1866 Tow. Lekarskiego Krakowskiego, ponadto był członkiem korespondentem Towarzystw Lekarskich w Warszawie i Wiedniu oraz członkiem honorowym Tow. Warszawskiego Przyjaciół Nauk i Tow. Gospodarskiego we Lwowie. W sierpniu 1869, w pięćdziesiątą rocznicę otrzymania stopnia doktora medycyny, krajowe i zagraniczne środowiska naukowe złożyły hołd S-emu, m. in. uroczyście przekazano ozdobny dyplom jubileuszowy od władz Uniw. Wiedeńskiego. Zmarł 10 VI 1870 podczas pobytu letniego w Krzeszowicach i tam został pochowany. Był odznaczony austriackim Złotym Krzyżem z Koroną za zasługi obywatelskie podczas epidemii w r. 1831.

S. był dwukrotnie żonaty. W małżeństwie z Barbarą z Migdalskich miał synów Tytusa i Henryka, a z drugiego małżeństwa syna Tadeusza oraz córkę Antoninę, zamężną za Kazimierzem Szwejkowskim.

Estreicher, w. XIX; Enc. Org.; Biogr. Lexikon d. hervorr. Ärzte; Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w.; Kośmiński, Słown. lekarzów; Słown. Geogr. (Krzeszowice); Skład Uniwersytetu Jagiellońskiego z l. akad. 1851/2–1869/70; Wachholz i in., Skład osobowy Wydz. Lek. i Farmac. UJ, Akad. Med.; – [Bętkowski N.] Betkowski N., Flüchtige medizinische Skizzen aus Galizien, „Wiener Medizinische Wochenschrift” 1860 nr 43 s. 693, 1862 nr 14 s. 220–1; Finkel-Starzyński, Hist. Uniw. Lwow.; Hanecki M., Lekarze polscy – wychowankowie Uniwersytetu Wiedeńskiego, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” 1986 z. 4 s. 500–1; Hist. Nauki Pol., III, IV; Homola-Skąpska I., Józef Dietl i jego Kraków, Kr. 1993; Melanowski W. H., Krótki rys historii okulistyki, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” 1927 z. 2; tenże, Rys dziejów okulistyki w Polsce, W. 1948 (fot.); Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, Kr. 1964 II 99, 102 (błędny rok śmierci), 438–40 (fot.); Zakłady uniwersyteckie w Krakowie, Kr. 1864; Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983; Zdanowski J., Dr med. Antoni Sławikowski pierwszy profesor okulistyki w Krakowskim Fakultecie Medycznym (w setną rocznicę śmierci), „Przegl. Lek.” 1971 nr 2 s. 249–51 (fot.); Zwoździak W., Historia Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego, „Arch. Hist. Med.” 1964 nr 1–2 s. 24–5; – Hechel F., Kraków i ziemia krakowska w okresie Wiosny Ludów. Pamiętniki, Wr. 1950; Kron. UJ za l. 1864–87; – „Przegl. Lek.” 1869 nr 36 s. 294 (50-lecie otrzymania stopnia dra med.), 1870 nr 25 s. 201, 1871 nr 10 s. 79 (wspomnienia pośmiertne); Nekrologi z r. 1870: „Czas” nr 134, s. 2. „Gaz. Lek.” nr 52 s. 888, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” z. 1 s. 56; – Arch. UJ: Corpus Academicorum Universitas Jagellonicae, Oprac. H. Zwolska; – Mater. Red. PSB: Informacje prawnuczki S-ego, Elżbiety Sławikowskiej.

Stanisław Tadeusz Sroka